Το χαρτί, πρωτοφτιαγμένο από τους Κινέζους με κομμάτια από φλοιό δέντρων, παλιά κουρέλια, κομμάτια μεταξιού και
άλλα υλικά, αποτελεί μέρος της καθημερινής ζωής του ελληνικού
νηπιαγωγείου, διατηρώντας την πρώτη θέση ανάμεσα στα υλικά που
χρησιμοποιούνται σ’ αυτό.
Σε κάθε
νηπιαγωγείο υπάρχει μια ποσότητα χαρτιού προς χρήση ως απόθεμα, μια
ποσότητα χαρτιού που χρησιμοποιείται και μια ποσότητα χαρτού που έχει
χρησιμοποιηθεί για κάποια δραστηριότητα ή δράση και συνήθως βρίσκεται σε
κάποια αποθήκη είτε σε αχρηστία είτε με σκοπό να ξαναχρησιμοποιηθεί με
τον ίδιο τρόπο στο μέλλον (σκηνικά, κολλάζ, κ.λπ.). Σημειώνεται,
πως στο νηπιαγωγείο εκτός της ποσότητας του χαρτιού που αγοράζεται,
φτάνει και χαρτί συσκευασιών εμπορευμάτων, εφημερίδων, χαρτί διαφόρων
διαφημιστικών, προσκλήσεις, αφίσες εκδηλώσεων, κ.ά.
Στα
περισσότερα ελληνικά νηπιαγωγεία μπορεί κανείς να βρει όλες σχεδόν τις
κατηγορίες/είδη χαρτιού: χαρτί εκτυπώσεων, γραφής, συσκευασίας, οικιακής
χρήσεως περιτύλιξης, χαρτόνια ή χοντρά χαρτιά, χάρτινα επιτραπέζια
παιχνίδια, κ.ά. Χαρτί
λοιπόν σε διάφορους τύπους, σε διάφορα μεγέθη, χρώματα, πάχη, χρήσεις
και μορφές και χαρτόκουτες που εξυπηρετούν συνήθως ανάγκες διοικητικές,
λειτουργικές, διδακτικές, παιδαγωγικές, κατασκευαστικές, εικαστικές, χειροτεχνικές, ψυχαγωγικές, εκτυπωτικές, υγιεινής, αποθήκευσης, κ.ά.
Δε
γνωρίζουμε τις ποσότητες χαρτιού που καταναλώνει ένα παιδί κατά τη
διετή του φοίτηση στο ελληνικό νηπιαγωγείο και ένα νηπιαγωγείο σε ετήσια
βάση (θα έπρεπε να το γνωρίζαμε), γνωρίζουμε όμως τους συνήθεις τρόπους
χρήσης του χαρτιού στο ελληνικό νηπιαγωγείο.
Το βιβλίο
δραστηριοτήτων του νηπιαγωγείου καθώς και ο οδηγός της νηπιαγωγού
υποδεικνύουν τρόπους χρήσης του χαρτιού, άμεσα ή έμμεσα. Αν ανατρέξει
κανείς στον Οδηγό της νηπιαγωγού στο Κεφάλαιο 11, σελ. 298 θα
διαπιστώσει ότι ενώ πρόκειται για ενότητα που αναφέρεται στην ενθάρρυνση
των παιδιών σε πειραματισμούς και διερευνήσεις με ποικίλες τεχνικές
και υλικά, θα διαπιστώσει ότι από τις εικοσιένα που ενδεικτικά
προτείνονται, τουλάχιστον οι μισές έχουν σα βάση τους το χαρτί.
Επίσης,
βιβλία του εμπορίου βομβαρδίζουν το νηπιαγωγό, τη νηπιαγωγό με οδηγίες
για δραστηριότητες και ελκυστικές κατασκευές που έχουν σα βάση τους το
χαρτί, άλλοτε δημιουργικές και άλλοτε όχι, συχνά μάλιστα δύσκολες για
να φτιαχτούν από τα ίδια τα παιδιά. Επίσης περιοδικά προτείνουν
διακοσμητικές χάρτινες κατασκευές εποχικές/γιορτινές, κ.ά.
Αδιαμφισβήτητα
το χαρτί αποτελεί σήμερα το πλέον χρησιμοποιούμενο υλικό στο
νηπιαγωγείο. Ίσως αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι είναι ένα υλικό που
βρίσκει κανείς εύκολα, που είναι ελκυστικό (έντονα χρώματα, διαφορετική
ενδιαφέρουσα υφή για τα παιδιά),με μικρό σχετικά κόστος, ελαφρύ, που
και ως ‘άχρηστο’ υλικό είναι εύκολο (ελαφρύ, σχίζεται δεν πιάνει μεγάλο
όγκο, τσαλακώνεται, διπλώνεται).
Όσον
αφορά στη συνήθη χρήση του χαρτιού από το παιδί, αυτό αποτελεί μια
επιφάνεια πάνω στην οποία αυτό κάνει γραμμές (μουντζούρες), κηλίδες
(τοπολογίες) και σημάδια μέσω των οποίων αποτυπώνει εικόνες. Το παιδί
πάνω στο χαρτί, κατά τη συνδιαλλαγή μαζί του, καταβάλλει κόπο, σκέψεις,
συναισθήματα, κατακτά τη γραφή, εξοικειώνεται με τον κόσμο της εικόνας,
δημιουργεί, κ.λπ.
Συνηθίζεται
το παιδί να καλείται να μάθει να αποτυπώνει τις εικόνες του -
ξεκινώντας από το απλούστερο στοιχείο της το σημείο- στο χαρτί και όχι
σε κάποια άλλη υλική επιφάνεια[1].
Και καλά καλείται το παιδί καλείται να χρησιμοποιήσει χαρτί. Τι
γνωρίζει όμως γι’ αυτό; Το χρησιμοποιεί ή προτιμά να επιλέγει (και) άλλα
υλικά κατά την ώρα των ελευθέρων δραστηριοτήτων του και αν ναι, ποια
είναι αυτά; Πώς αντιλαμβάνεται την εύκολη πρόσβαση που έχει στο χαρτί,
τι βιώνει από τον τρόπο διαχείρισης του χαρτιού στο νηπιαγωγείο, στο
σπίτι; Ποια η τύχη του χαρτιού που έχει χρησιμοποιήσει; Αναρτάται σε
κάποιον τοίχο, σε κάποιον πίνακα του νηπιαγωγείου, γίνεται κομμάτι ενός
ομαδικού κολλάζ, επιλέγεται για να μπει στο portfolio του,
φτάνει μέχρι το σπίτι, καταλήγει από το ίδιο το παιδί σ’ έναν συμβατικό
κάδο ή σ’ έναν κάδο ανακύκλωσης εφόσον υπάρχει μέσα στην αίθουσα ή
φτάνει τσαλακωμένο στο σπίτι και εκεί αν έχει τύχη τοποθετείται σε
κάποιον φάκελο ειδάλλως καταλήγει στα σκουπίδια (στην καλύτερη
περίπτωση ανακύκλωσης);
Πόσο
ενθαρρύνεται το παιδί στο να αυτοσχεδιάζει ελεύθερα με τα διάφορα είδη
χαρτιού, να πειραματίζεται μ’ αυτά (να τα σκίζει, να τα τσαλακώνει, να
τα μουσκεύει, να τα ανακυκλώνει, κ.ά.) ώστε να έχει την ευκαιρία μέσα
από το βίωμα να κατανοήσει τις ιδιότητές του χαρτιού, τη συμβολή του
στον πολιτισμό, να προβληματιστεί για τη χρησιμότητα δημιουργίας
πολλαπλών αντιγράφων, να μάθει για την ιστορία του χαρτιού για τις
πρώτες ύλες παραγωγής του, να καταλάβει ότι τόσο η παραγωγή
του χαρτιού και η υπερκατανάλωσή του κοστίζουν σ’ όλους (γονείς,
σχολείο, κράτος, περιβάλλον), με άλλα λόγια στην ίδια τη ζωή;
Μήπως οι
πρακτικές μας που αφορούν στη χρήση του χαρτιού έρχονται σε αντίφαση με
την πρόθεσή μας να δώσουμε στα παιδιά να καταλάβουν ότι οι
δραστηριότητες που επιβαρύνουν το περιβάλλον σε όλη τη διάρκεια του
κύκλου ζωής του χαρτιού είναι
πολλές και ξεκινούν από τη στιγμή που φυτεύεται μια καλλιέργεια ή
κόβεται ένα δάσος, μέχρι να μετατραπεί σε χαρτί, να φτάσει στα χέρια του
καταναλωτή, να αχρηστευτεί, να πεταχτεί στον κάδο (συμβατικό ή
ανακύκλωσης);
Δεν γνωρίζει κανείς πόσο γρήγορα και σε τι βαθμό θα αντικαταστήσει στο μέλλον το ηλεκτρονικό χαρτί το συμβατικό[2],
προς το παρόν ούτε οι νέες τεχνολογίες ως εργαλείο της νηπιαγωγού στη
διδακτική πράξη αξιοποιήθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε να καταφέρουν μείωση
της χρήσης του χαρτιού.
Ενδιαφέρον θα είχε η διεξαγωγή μιας έρευνας που αφενός θα μας έδινε
στοιχεία για το μέγεθος της κατανάλωσης χαρτιού στο ελληνικό νηπιαγωγείο
και τις διαφοροποιήσεις που ενδεχομένως θα υπάρξουν, ανάμεσα σε
νηπιαγωγεία που εφαρμόζουν πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με
αντικείμενο το χαρτί, που έχουν στόχο τους τη μείωση και αλλαγή
συμπεριφοράς στον τρόπο χρησιμοποίησης του χαρτιού και σε νηπιαγωγεία
που συνεχίζουν τη χρήση του χαρτιού με πανομοιότυπο τρόπο όπως και στο
παρελθόν.
Εμείς οι νηπιαγωγοί, πέρα από έρευνες και τις έξωθεν οδηγίες, πρωτοπόροι
στις εκπαιδευτικές καινοτομίες μπορούμε να θέσουμε στόχους που θα
συμβάλλουν στην επίτευξη στόχων της εκπαίδευσης για την αειφορία,
υιοθετώντας συμπεριφορές φιλικές περιβάλλον, ξεκινώντας από την
‘υπεύθυνη΄ χρήση χαρτιού.
Στην επίτευξη αυτού του κοινού συλλογικού στόχου, χρειάζεται να
κατανοήσουμε ζητήματα που σχετίζονται με την παραγωγή και την
εκμετάλλευση της πρώτης ύλης του χαρτιού, με τη βιομηχανική παραγωγή
του χαρτιού(προετοιμασία ξύλων, πολτοποίηση, λεύκανση, παραγωγή χαρτιού
και άλλων προϊόντων του, ρύπανση), με την καταστροφή σημαντικών
οικοσυστημάτων που απαιτεί η παραγωγή του χαρτιού (1 τόνος
ανακυκλωμένου χαρτιού ισοδυναμεί με το χαρτοπολτό που παράγουν 17
δέντρα), με την κατανάλωση ενέργειας (για την ανακύκλωση χαρτιού
απαιτείται 40% λιγότερη ενέργεια από την ενέργεια που απαιτείται για την
παραγωγή χαρτιού από ξύλο) με τη χρήση φυσικών πόρων (για την παραγωγή
ενός τόνου χαρτιού χρειάζονται χιλιάδες τόνοι νερού,), με την οικονομία
(η μικρή εγχώρια παραγωγή χαρτιού/χαρτονιού/χαρτοπολτού στην Ελλάδα
σημαίνει μεγάλο κόστος εισαγωγής τους) με τη ρύπανση (η βιομηχανία
χαρτιού είναι ρυπογόνος αν δεν τηρούνται κάποιοι περιβαλλοντικοί όροι
καθώς στη βιομηχανία χάρτου χρησιμοποιούνται ενώσεις που είναι τοξικές),
κ.ά. Απαραίτητη είναι η κατανόηση του ζητήματος της εξάντλησης των
φυσικών πόρων του πλανήτη είτε αυτοί είναι ορυκτά καύσιμα, είτε νερό,
είτε δέντρα, κ.λπ..
Εξάλλου, το χαρτί όπως και άλλα υλικά (μέταλλα, γυαλί, πλαστικό,
οργανικά υπολείμματα τροφών, συσκευές, κ.ά.) μπορούν να
επαναχρησιμοποιηθούν πολλές φορές από την πρώτη χρήση τους[3].
Σημειώνουμε ότι το 20%-25% των οικιακών απορριμμάτων είναι χαρτί και
χαρτόνι, σκεφτείτε τι ποσοστό των σχολικών απορριμμάτων καταλαμβάνει το
χαρτί.
Χέρι –Χέρι προς το στόχο:
- Ανατρέχουμε στις δαπάνες χαρτικών της προηγούμενης χρονιάς, προβληματιζόμαστε, θέτουμε στόχο τη μείωση τους.
- Σκεφτόμαστε τι χαρτικά πραγματικά χρειαζόμαστε και όχι όλα όσα θα θέλαμε να είχαμε.
- Δεν εντυπωσιαζόμαστε από διάφορους τύπους ελκυστικών χαρτιών, φτιάχνουμε με τους μαθητές/-τριές μας χαρτί.
- Δεν εντυπωσιαζόμαστε από την πληθώρα των προτεινόμενων χάρτινων κατασκευών, αντικειμένων αλλά σκεφτόμαστε τη χρησιμότητά τους στο παιδί, πόσο ενεργά μπορούν να εμπλακούν τα ίδια τα παιδιά στη δημιουργία τους.
- Διαλέγουμε το χάρτινο εποπτικό και διακοσμητικό υλικό που θα ξαναχρησιμοποιήσουμε και το επιδιορθώνουμε.
- Πριν δώσουμε στην ανακύκλωση το ‘άχρηστο΄ για μας χάρτινο υλικό ρωτάμε κάποιον άλλο συνάδελφο /-σσα μήπως το χρειάζεται, ίσως κάτι που για μας είναι άχρηστο, για κάποιον άλλο να είναι χρήσιμο.
- Σκεφτόμαστε τρόπους που θα ξαναχρησιμοποιήσουμε εμείς και τα παιδιά παλιές δημιουργίες μας σε χαρτί, εναλλακτικά.
- Τοποθετούμε στον κάδο ανακύκλωσης ότι δεν μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί από εμάς (παλιά σκισμένα βιβλία, κ.ά.) και αν δεν υπάρχει κάδος ανακύκλωσης έξω από το νηπιαγωγείο κάνουμε τις απαραίτητες ενέργειες προς το Δήμο.
- Περιορίζουμε τη χρήση του χαρτιού εκεί που μπορούμε, δανείζουμε ή δανειζόμαστε από τη συναδέλφισσα του άλλου τμήματος κάποιο υλικό. Αυτή η ανταλλαγή ευνοεί τη συνεργασία, την ανταλλαγή ιδεών αλλά και την εξοικονόμηση χαρτιού.
- Επαναλαμβάνουμε μια δραστηριότητα που έγινε σε χαρτί χρησιμοποιώντας τη δεύτερη φορά όχι χαρτί αλλά κάποιο άλλο υλικό και ζητάμε από τα παιδιά να συγκρίνουν τις δυο εμπειρίες τους.
- Σταματάμε να χρησιμοποιούμε πολύ χαρτί μεγέθους Α4, οι εναλλαγές στα μεγέθη του χαρτιού αρέσουν στα παιδιά.
- Χρησιμοποιούμε το χαρτί σε συνδυασμό και με άλλα υλικά..
- ü Φτιάχνουμε τριασδιάστες κατασκευές με τη βοήθεια και των παιδιών (ραφιέρες, ντουλαπάκια, μολυβοθήκες, εταζιέρες, διαχωριστικά, κ.ά.) οι κατασκευές αυτές είναι λαφριιές, ακίνδυνες, μπορούν να ζωγραφιστούν, να τις δώσουμε διάφορες μορφές, να τις χρησιμοποιήσουμε σε διάφορες δραστηριότητες (μαθηματικές, κ.λπ.) και αρέσουν στα παιδιά.
- Περιορίζουμε τα σκουπίδια από χαρτί που φέρνουν τα παιδιά με το φαγητό τους (περιττές συσκευασίες, επαναχρησιμοποίηση) ή εμείς με τα ψώνια για το νηπιαγωγείο.
- Φτιάχνουμε με τα παιδιά την κούτα ‘χαρτοφάγο’ και την κούτα ‘χαρτοσυλλέκτη’ (σ’ αυτήν αποθηκεύουμε διάφορα χαρτιά που σίγουρα κάποια στιγμή θα σας χρειαστούν).
- Ανακαλύπτουμε τις δυνατότητες που δίνει ο χαρτοπολτός σαν υλικό για διάφορες κατασκευές (μάσκας, καπέλων, μολυβοθηκών, προσώπων κούκλας κουκλοθέατρου, σελιδοδεικτών, κ.λπ.).
- Αξιοποιούμε με διάφορους τρόπους τα έργα από χαρτί των παιδιών, κυρίως αυτά που δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον από μόνα τους.
- Αποφεύγουμε τη χρήση των πλαστικοποιημένων χαρτιών, προτιμάμε ανακυκλωμένο χαρτί και μαθαίνουμε και στα παιδιά να χρησιμοποιούν προϊόντα φιλικά στο περιβάλλον.
- Μυούμε τα παιδιά στον κόσμο των ποικίλων πληροφοριών που αποτυπώνονται πάνω σ’ ένα χαρτί ακόμη και όταν το μέγεθός του είναι πολύ μικρό (γραμματόσημα, ετικέτες τροφίμων, χαρτονομίσματα, κ.ά.).
- Δεν ξεχνάμε ότι το χαρτί έχει δυο όψεις και ψάχνουμε να βρούμε πως ένα χάρτινο αντικείμενο με τη βοήθεια άλλων μικροπραγμάτων και της φαντασίας της δικής μας ή των παιδιών μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με άλλους τρόπους.
- Δίνουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά την ευκαιρία να γνωρίσουν επαγγέλματα και επιχειρήσεις που έχουν σχέση με το χαρτί
- Επισκεπτόμαστε χώρους παραγωγής, αποθήκευσης, πώλησης, κατανάλωσης χαρτιού ή χώρους που οι δράσεις τους σχετίζονται με το χαρτί όπως βιβλιοθήκες, πιεστήρια εφημερίδων, εργαστήρια φωτογραφίας, εκθεσιακούς χώρους έργων τέχνης, κ.λπ.
- Σχεδιάζουμε και αναπτύσσουμε παιδαγωγικές δραστηριότητες με τη χρήση φυσικών υλικών ή υλικών φιλικών στο περιβάλλον ανθεκτικότερων του χαρτιού (παλιά ξύλα, πέτρες, πηλό, άμμο, πανί, κ.λπ.) συμπληρωματικά και με τις ΤΠΕ.
Με τα παραπάνω, αλλά και όλα όσα η καθεμιά από εμάς θα σκεφτεί και θα
κάνει πράξη και έχοντας στο νου μας και στην πρακτική μας το τρίπτυχο: μειώνω, ξαναχρησιμοποιώ, ανακυκλώνω, θα
καταφέρουμε να ελαχιστοποιήσουμε την άσκοπη χρήση χαρτιού στο
νηπιαγωγείο, να συμβάλλουμε στην κατάρρευση της καταδυναστευτικού
βασιλείου της χαρτούρας του ελληνικού νηπιαγωγείου, συμβάλλοντας στην
αποτροπή της περαιτέρω περιβαλλοντικής καταστροφής
Βιβλιογραφία
Γεωργόπουλος, Α. (1998). Γη ένας μικρός και εύθραυστος πλανήτης.Αθήνα:Gutenberg
Σάλλα –ΔοκουμετζίδηΤ. (1996). Δημιουργική φαντασία και παιδική τέχνη. Αθήνα: Εξάντας
Φλορανς ντε Μερεντιέ, (1981). Το παιδικό σχέδιο. Αθήνα: Υποδομή
ΟΕΔΒ, Οδηγός Νηπιαγωγείου. Αθήνα:2006
Βαλάσης, Δ. (1985). Μια περιπέτεια χωρίς τέλος, Αθήνα: Κέδρος
Unesco-Unep, (2002). YouthXchange. Εγχειρίδιο για την υπεύθυνη κατανάλωση.
[1] Γιατί
όχι (και) στον ο πηλό – φτηνό υλικό σε μεγάλη συσκευασία, εύπλαστο,
επαναχρησιμοποιύμενο όταν δεν ψήνεται, υλικό που ενδείκνυται για χάραξη
πάνω του σημείων, ψευτογραφημάτων, σχεδίων κ.ά., υλικό που μπορεί να
μυήσει τα παιδιά βιωματικά στην ιστορία της γραφής. Ακόμη, πόσες φορές
δραστηριότητες για βελτίωση δεξιοτήτων λεπτής κινητικότητας που
σχετίζονται και με τη γραφή γίνονται σε διάφορες επιφάνειες όπως:
επιφάνεια καλυμμένη με άμμο, πλαστελίνη, πάνω στο τσιμέντο με κεραμίδι, ή
κιμωλία, και όχι σε χαρτί;
[2] το
ηλεκτρονικό χαρτί είναι τεχνολογία απεικόνισης που έχει όλες τις
ιδιότητες του χαρτιού αλλά μπορεί να γραφτεί και να σβηστεί ηλεκτρονικά.
[3] Τα
υλικά (χαρτί, γυαλί και μέταλλα) αποτελούν μεγάλο ποσοστό του συνόλου
των απορριμμάτων που παράγονται ημερησίως και ενδεχόμενη
επαναχρησιμοποίησή τους θα είχε μεταξύ των άλλων, ως αποτέλεσμα λιγότερα
απορρίμματα. Σημειώνεται, πως η αναλογία του απορριπτόμενου χαρτιού
αυξάνει όσο η κοινωνία δυτικοποιείται. Ο μέσος κάτοικος ενός
βιομηχανικού κράτους καταναλώνει πάνω από δέκα φορές περισσότερο χαρτί
από ότι ο μέσος κάτοικος ενός αναπτυσσόμενου κράτους και πως η καύση του
χαρτιού παράγει τέσσερεις έως πέντε φορές λιγότερη ενέργεια απ’ αυτήν
που θα εξοικονομούνταν, αν η ίδια ποσότητα χαρτιού ανακυκλωνόταν.
